José Martí

José Julián Martí Pérez (1853ko urtarrilaren 28a - 1895eko maiatzaren 19a) Kubako nazionalista, poeta, filosofo, saiakeragile, kazetari, itzultzaile, irakasle eta argitaldaria izan zen, bere herrialdea Espainiatik askatzeko izan zuen zereginagatik Kubako heroi nazionaltzat hartzen dena. Latinoamerikako literaturan ere pertsonaia garrantzitsua izan zen. Politikoki, oso aktiboa izan zen, eta filosofo eta teorialari politiko garrantzitsutzat hartu izan da. Bere idatzien eta jarduera politikoaren bidez, Kubak, XIX. mendean, Espainiako Inperioarekiko independentziaren aldeko apustuaren ikur bihurtu zuen, eta «Kubako Independentziaren Apostolu» gisa aipatzen da. Nerabezarotik, bere bizitza askatasuna, Kubaren independentzia politikoa eta hispanoamerikar guztien burujabetza intelektuala sustatzera eman zuen; bere heriotza Espainiarekiko Kubaren independentziaren aldeko oihu gisa erabili zuten, bai Kubako iraultzaileek, bai, lehenago, matxinada bat hasteko gogorik ez zuten kubatarrek ere.

Habanan, Espainiako Inperioaren menpean, jaioa, Martík txikitatik hasi zuen bere aktibismo politikoa. Espainian, Latinoamerikan eta Estatu Batuen zehar asko bidaiatu zuen Kubako independentziaren aldeko sentsibilizazioa sortzeko eta laguntza lortzeko. Kubako emigratuen komunitatearen batasuna, batez ere, Floridan, erabakigarria izan zen Espainiaren aurkako Kubako Independentzia Gerrak arrakasta izateko. Gerra horren plangintzan eta exekuzioan, funtsezko pertsonaia izan zen, baita Kubako Alderdi Iraultzailearen eta bere ideologiaren diseinatzaile ere. Ekintza militar batean hil zen, Dos Ríoseko guduan, 1895eko maiatzaren 19an. XIX. mende bukaerako Latinoamerikako intelektual handienetako bat da Martí, eta idatzitako lanen artean olerki, saiakera, gutun, hitzaldi, eleberri bat eta haurrentzako aldizkari bat daude.

Latinoamerikako eta Amerikako egunkari askotan idatzi zuen; hainbat egunkari ere sortu zituen. Bere ''Patria'' egunkaria tresna garrantzitsua izan zen Kubako independentziaren aldeko kanpainan. Hil ondoren, bere ''Versos Sencillos'' liburuko bertso asko Kubako adierazgarri nabaria bihurtu den ''Guantanamera'' abestira egokitu ziren. Askatasuna eta demokrazia kontzeptuak gai nabarmenak dira bere lan guztietan, eta Rubén Darío Nikaraguako poetarengan eta Gabriela Mistral poeta txiletarrarengan eragina izan zuten. 1959ko Kubako Iraultzaren ostean, Martíren ideologia Kubako politikaren eragile nagusi bihurtu zen. Kubako «martiritzat» ere hartzen da. Wikipediatik informazioa lortu